سفر به سال نو

سفرم با آقای دوباتن رو چند روزی متوقف کردم تا کتابی راجع به نوروز و آیینهای مربوط به شروع سال نو در ایران بخونم. تمامی آنچه که در زیر آوردم عینا از کتاب «نوروز، جشن نوزایی آفرینش» نوشته علی بلوکباشی برداشتم.

وقتی در مورد نوروز یا هر کدوم از سنتهای ملی فکر می کنم یک غرور و در عین حال یک تاسف احساس می کنم. غرور از زیبایی و عظمت ایران و تاریخش و تاسف از اینکه نتونستیم حفظش کنیم و از معنا به صورت اومد و کم کم صورت زیباش هم برامون غریبه شد.

سفرم با آقای دوباتن رو متوقف کردم تا سفری در زمان برم، سفر به سال نو.


اسطوره

کریستن سن افسانه پیدایی جشن نوروز و نام نهادن بر روز اول فروردین را به روایت برخی نویسندگان دوره اسلامی، مانند ابوریحان بیرونی، حمزه اصفهانی و خوارزمی چنین می آورد:

«جم به دیوان فرمان داد که برای او تختی بسازند و چون این کار انجام شد، دیوان تخت را با جم که روی آن بود در یک روز از دماوند به بابل بردند، مردم از دیدن پادشاهشان به روی تخت در میان هوا که مانند خورشید می درخشید به شگفتی ماندند. آن وقت تصور کردند که در یک زمان دو خورشید در آسمان است. این امر در روز اورمزد از ماه فروردین واقع شد. سپس مردمان گرد تخت او جمع شدند و گفتند این روز نو است. و (جم) این روز را روز سال ساخت و نام نوروز بدان نهاد. و دستور داد که پنج روز بعد را جشن بگیرند. از آن پس کلمه شید را که به معنای تابناک است به آخر اسم جم افزودند و نام او جمشید شد.»


تاریخ

در دوره ساسانی نوروز را در چند روز (شش تا سی روز نوشته اند) جشن می گرفتند. نوروز را به «نوروز عامه» و «نوروز خاصه» تقسیم کرده بودند. «نوروز عامه» یا «نوروز کوچک» پنج روز بود که از اول فروردین آغاز می شد و «نوروز خاصه» روز ششم فروردین، یا خرداد روز بود که آن را «جشن بزرگ» نیز می نامیدند. بیرونی روز ششم فروردین را «نوروز بزرگ» و آن را «نزد ایرانیان عید بزرگی» می خواند و می نویسد:

«خداوند در این روز از آفرینش جهان آسوده شد زیرا این روز آخر روزهای شش گانه است و در این روز خداوند مشتری را بیافرید و فرخنده ترین ساعتهای آن روز ساعات مشتری است. زرتشتیان می گویند که در این روز زردشت توفیق یافت که با خداوند مناجات کند و کیخسرو بر هوا در این روز عروج کرد و در این روز برای ساکنان کره زمین سعادت را قسمت می کنند و از اینجاست که ایرانیان این روز را روز امید نام نهادند.»

بیرونی در آثار الباقیه می نویسد:

«آیین ساسانیان در این ایام چنین بود که پادشاه به روز نوروز شروع می کرد و مردم را اعلام می نمود که برای ایشان جلوس کرده که به ایشلن نیکی کند و روز دوم را برای دهقانان که قدری مقامشان بالاتر از توده بود جلوس می کرد و خانواده ها نیز در این قسمت داخل بودند و روز سوم را برای سپاهیان و بزرگان موبدان جلوس می کرد و روز سوم را برای سپاهیان و بزرگان موبدان جلوس می کرد و روز چهارم را برای اهل یت و نزدیکان و خاصان خود و در روز پنجم برای خانواده و خدم خود و به هر کدام آنچه را مستحق رتبه و اکرام بودند ایصال می کرد و آنچه مستوجب و سزاوار مبرت و انعام بودند می رساند.»

«نوروز عامه» که می گذشت، «نوروز خاصه» که ششم فروردین ماه بود خود می نمود. این روز را بدان رو بزرگ می خواندند، چون می گفتند جمشید بدین روز مردم را به بی مرگی و تندرستی و خرمی مژده می داد، و در این روز با آنان به رامشگری و سرخوشی می پرداخت. بیرونی در کتاب التفهیم می گوید: «ششم فروردین ماه نوروز بزرگ دارند... بدین روز خلوت کردندی خاصگان را». به همین روز فرستادگان شاه بند از پا و دست بخشودگان شاهنشاه می گشودند و در زندان و بازداشتگاه ها را به سویشان باز می کردند تا به خامه های خود نزد زن و فرزندانشان بروند.

دوره اسلامی          ایرانیان مسلمان نوروز را همچون نیاکان غیرمسلمان خود جشن می گرفتند. امام شوشتری در شیفتگی ایرانیان در نگهداشت و احیای آداب و رسوم نیاکان در نخستین سده اسلامی می نویسد: مردم در زنده نگاه داشتن آیین نوروزی حتی در روزگاران تیره ای که خلیفگان عرب با سنتهای ایرانی سخت دشمنی می کردند و آنها را نشان کفر و مجوسیگری وانمود می کردند، از سنتهای ملی و قومی خود دست برنمی داشتند.

از کارهای اساسی و برجسته در دوره اسلامی و زمان سلجوقیان، پایان دادن به گردش ماه ها در سال و قرار دادن نوروز به طور ثابت در روز اول بهار نجومی، یعنی نخستین روز از ماه فروردین بود که در آن خورشید به برج بره اندر می شود و روز و شب برابر می گردد.

نابسامانی گاه شماری و متغیر بودن ماه های سال در روزگار پادشاهی جلال الدین ملکشاه سلجوقی به سامان رسید. او در سال 467 قمری به هشت تن از اخترشناسان و ریاضی دانان بزرگ زمان خود، از جمله حکیم عمر خیام، ماموریت داد تا گاه شماری ایرانی را اصلاح کنند، این گروه نوروز را در اول بهار قرار دادند و جایگاه آن را برای همیشه ثابت نگه داشتند.


نوروزتون مبارک